مقدمه
وقتی صحبت از تاریخ و فرهنگ دخانیات در خاورمیانه به میان می‌آید، نام بندر لاذقیه در سوریه بیش از هر چیز دیگری می‌درخشد. این بندر که در حاشیه‌ی دریای مدیترانه قرار دارد، نه تنها یکی از شاهراه‌های تجاری سوریه بوده، بلکه خاستگاه یکی از خاص‌ترین و محبوب‌ترین توتون‌های جهان یعنی توتون لاتاکیا است.
توتونی که به دلیل عطر دودی، طعم پیچیده و جایگاه ویژه‌اش در ترکیبات پیپ، شهرتی جهانی پیدا کرد. در این مقاله به شکل مفصل به تاریخچه، ویژگی‌ها، فرآیند تولید، تفاوت نسخه‌ی سوری و قبرسی و جایگاه این توتون در دنیای دخانیات می‌پردازیم.
لاذقیه از دیرباز یکی از مهم‌ترین مراکز تجاری مدیترانه بوده است. موقعیت جغرافیایی ممتاز آن باعث شد تا دروازه‌ای برای صادرات و واردات سوریه به جهان باشد. اما فراتر از نقش اقتصادی، این بندر نام خود را به یکی از خاص‌ترین انواع تنباکو بخشید و در تاریخچه دخانیات جهان ماندگار شد.
کشف تصادفی یک طعم جاودان
روایت‌ها نشان می‌دهد که کشاورزان سوری هنگام انبار کردن مازاد توتون در خانه‌های روستایی‌شان، ناخواسته فرآیند جدیدی از خشک‌کردن و دودی‌سازی را رقم زدند. دود آتش هیزم‌هایی که برای گرمایش و پخت‌وپز استفاده می‌شد، به آرامی برگ‌های توتون را تحت تأثیر قرار داد و نتیجه، خلق عطری متفاوت و به‌یادماندنی بود.
این اتفاق ساده، پایه‌گذار تولد توتون لاتاکیا شد؛ توتونی که بعدها به «پادشاه طعم‌ها» مشهور گشت.
ویژگی‌های توتون لاتاکیای سوری
۱. منشاء گیاهی
لاتاکیا از گونه‌ی Nicotiana tabacum به دست می‌آید و بیشتر با واریته‌ای به نام shekk-el-bint کشت می‌شد. این گیاهان در اقلیم خشک و آفتابی مدیترانه‌ای بهترین بازده را داشتند.
۲. مراحل تولید
فرآیند تولید لاتاکیای اصیل سه مرحله‌ی مهم دارد:
-
خشک‌کردن در آفتاب (Sun-curing): برگ‌ها همراه با ساقه و گل برای سه هفته زیر نور مستقیم خورشید قرار می‌گیرند.
-
دوددهی (Fumigation): برگ‌های خشک‌شده در انبارهای ساده با دود حاصل از چوب‌هایی مانند بلوط، کاج و سرو دودی می‌شوند.
-
تخمیر (Fermentation): در انبارهای بزرگ تا ۹۰ روز نگهداری می‌شود تا طعم نهایی شکل گیرد و شدت نیکوتین کاهش یابد.
۳. طعم و عطر
لاتاکیای سوری رایحه‌ای گلی، ادویه‌ای و ملایم دارد و با نت‌های دودی چوب ترکیب می‌شود. این ترکیب عطر و طعمی منحصربه‌فرد ایجاد می‌کند که در هیچ نوع توتون دیگری یافت نمی‌شود.
انتقال تولید از سوریه به قبرس
در نیمه دوم قرن بیستم، عوامل مختلفی مانند جنگل‌زدایی، بیماری‌های گیاهی، محدودیت‌های دولتی و در نهایت تحریم‌های بین‌المللی باعث شدند تولید لاتاکیای سوری به شدت کاهش یابد. سرانجام، مرکز اصلی تولید به قبرس منتقل شد.
تفاوت‌های نسخه قبرسی و سوری
-
خشک‌کردن: در سوریه کل گیاه خشک می‌شد، اما در قبرس گیاه به رشته‌های کوچک تقسیم می‌شود.
-
دوددهی: در سوریه از بلوط و کاج استفاده می‌شد، ولی در قبرس بیشتر از چوب مصطکی برای ایجاد طعمی شیرین‌تر استفاده می‌کنند.
-
تخمیر: در سوریه تخمیر بخشی ضروری از تولید بود، اما در قبرس اغلب از این مرحله صرف‌نظر می‌شود.
-
طعم نهایی: لاتاکیای سوری ملایم و گلی است، در حالی که لاتاکیای قبرسی طعمی قوی‌تر، دودی‌تر و کمی شیرین‌تر دارد.
کاربرد لاتاکیا در ترکیبات دخانی
لاتاکیا به‌عنوان یک توتون چاشنی (Condiment Tobacco) شناخته می‌شود. به تنهایی مصرف نمی‌شود بلکه در کنار دیگر توتون‌ها، ترکیبات خاصی می‌سازد.
پرکاربردترین ترکیبات:
-
ترکیبات انگلیسی (English Blends): لاتاکیا در این ترکیبات نقش اصلی را دارد و با ویرجینیا و اورینتال ترکیب می‌شود.
-
ترکیبات بالکان (Balkan Blends): لاتاکیا همراه با اورینتال و ترکیبات پیچیده‌تر استفاده می‌شود.
-
ترکیبات مدرن آروماتیک: برخی تولیدکنندگان لاتاکیا را با طعم‌های شیرین مانند شکلات و وانیل ترکیب می‌کنند.
در برخی نمونه‌ها حتی تا ۵۰٪ ترکیب را لاتاکیا تشکیل می‌دهد که تجربه‌ای بسیار قوی و دودی ایجاد می‌کند.
عوامل افول تولید لاتاکیای سوری
۱. زیست‌محیطی
-
تخریب جنگل‌ها برای سوخت و حمل‌ونقل
-
نیاز شدید به چوب در فرآیند دوددهی
-
نابودی منابع طبیعی در طول جنگ‌ها
۲. بیماری‌های گیاهی
شیوع کپک آبی در دهه‌ی ۱۹۶۰ ضربه‌ی بزرگی به مزارع توتون سوریه زد و تولید را به شدت کاهش داد.
۳. عوامل سیاسی و اقتصادی
-
جنگ داخلی سوریه
-
محدودیت‌های صادراتی و تحریم‌ها
-
کاهش ارزش اقتصادی تولید لاتاکیا نسبت به سایر محصولات کشاورزی
لاتاکیا؛ پلی میان فرهنگ و تجارت
آنچه لاتاکیا را متمایز می‌کند، فقط طعم خاص آن نیست. این توتون نماینده‌ی تاریخ، فرهنگ و حتی شرایط اجتماعی سوریه است. از یک سو نشان‌دهنده‌ی خلاقیت کشاورزان بومی در بهره‌گیری از شرایط محیطی و از سوی دیگر قربانی شرایط سیاسی و اقتصادی پیچیده منطقه.
جایگاه لاتاکیا در بازار جهانی امروز
با وجود توقف تولید در سوریه، لاتاکیا همچنان یکی از محبوب‌ترین اجزای ترکیبات پیپ در جهان است. قبرس توانسته تولید را ادامه دهد، اما علاقه‌مندان همچنان نسخه‌ی اصیل سوری را به‌عنوان یک محصول کلکسیونی و کمیاب می‌دانند.
بازار جهانی تنباکو هر روز در حال تغییر است، اما میراث بندر لاذقیه در دنیای دخانیات هنوز زنده است و نام آن به‌عنوان خواستگاه توتونی اصیل در حافظه‌ی علاقه‌مندان باقی خواهد ماند.
جمع‌بندی
بندر لاذقیه سوریه نه تنها یک مرکز تجاری مهم بود، بلکه نقطه‌ی آغاز داستانی شد که در تاریخ دخانیات جهان ماندگار شد. توتون لاتاکیا، با عطر و طعم منحصربه‌فردش، میراثی است که از دل تصادف و شرایط محیطی متولد شد و به شهرتی جهانی رسید. هرچند تولید آن در سوریه به پایان رسیده، اما نام لاذقیه همچنان با «پادشاه طعم‌ها» گره خورده است.
پاسخ‌ها