شهر رشت، نگین سبز استان گیلان و مقصدی جذاب برای گردشگران، نه تنها به خاطر طبیعت بکر و چشم‌نواز خود شناخته می‌شود، بلکه به واسطه بناهای تاریخی فراوانش نیز شهرتی دیرینه دارد. در میان این گنجینه‌های معماری، خانه ابریشمی رشت به عنوان یکی از ارزشمندترین و چشمگیرترین جاذبه‌های این شهر خودنمایی می‌کند. این عمارت باشکوه، یادگاری از دوران پرفراز و نشیب قاجار است و با معماری منحصربه‌فرد و تزیینات ظریف خود، هر بازدیدکننده‌ای را به سفری در زمان می‌برد.
جایگاه خانه ابریشمی در میان آثار ملی ایران خانه ابریشمی رشت
نه تنها یک بنای تاریخی ساده نیست، بلکه با توجه به اصالت و ارزش‌های هنری و معماری‌اش، جایگاه ویژه‌ای در فهرست آثار ملی ایران پیدا کرده است. این خانه که روزگاری متعلق به یکی از تجار سرشناس ابریشم رشت بوده، امروزه به عنوان نمونه‌ای شاخص از سبک زندگی و سلیقه معماری دوره قاجار در گیلان به شمار می‌رود. جذابیت‌های تاریخی و بصری آن به حدی است که سالانه گردشگران بسیاری را به خود جلب می‌کند و بازدید از آن می‌تواند تجربه‌ای نوستالژیک و فراموش‌نشدنی باشد.
موقعیت جغرافیایی و دسترسی به خانه ابریشمی رشت
برای بازدید از این گنجینه تاریخی، ابتدا باید به شهر رشت در استان گیلان سفر کنید. خانه ابریشمی رشت در منطقه‌ای مرکزی و قابل دسترس قرار گرفته است. این عمارت در جنوب شرقی میدان صیقلان، که با نام میدان بسیج نیز شناخته می‌شود، واقع شده است.
دسترسی به این خانه از چند کوچه امکان‌پذیر است:
- کوچه اخوان: این کوچه در اوایل خیابان مطهری، در سمت چپ و در قسمت جنوب شرقی میدان صیقلان قرار دارد و انتهای آن به درب ورودی خانه ابریشمی رشت می‌رسد.
- کوچه میرزا خلیل: کمی قبل‌تر از کوچه اخوان و دقیقاً کنار میدان صیقلان، کوچه میرزا خلیل قرار دارد که به درب دوم این خانه منتهی می‌شود.
- کوچه صادقی: برخی منابع نیز اشاره کرده‌اند که خانه ابریشمی رشت در انتهای کوچه صادقی واقع شده است که این کوچه نیز در ضلع جنوب شرقی میدان صیقلان قرار دارد.
ورود به خانه ابریشمی، همانند بسیاری از عمارت‌های دوره قاجار، از طریق یک درب چوبی و قدیمی به یک هشتی و سپس به حیاط خانه انجام می‌شود که خود نشانه‌ای از سبک معماری آن دوران است.
مروری بر تاریخچه خانه ابریشمی رشت
قدمت خانه ابریشمی رشت به دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار بازمی‌گردد. روایت است که این خانه ابتدا متعلق به حاج میر اسماعیل حاکمی، کلانتر وقت رشت، بوده است. حاج میر اسماعیل از خانواده‌ای معروف در روستای پیر بازار رشت بود و اغلب با نام حاج حاکم شناخته می‌شد. برخی منابع ساخت این عمارت را به پسر او، حاج قاسم ملقب به عالیجناب، و به خواست پدرش نسبت می‌دهند.
نقطه عطفی در تاریخ این خانه، تغییر مالکیت آن در سال ۱۳۱۸ شمسی بود. در این سال، حاج میرزا احمد ابریشمی، که خود تاجری مشهور در زمینه ابریشم بود، این خانه را از کلانتر خریداری کرد. از آن زمان به بعد، این بنا به نام مالک جدیدش، یعنی خانه ابریشمی رشت، شهرت یافت و این نام تا به امروز باقی مانده است.
در دهه‌های اخیر، این بنای تاریخی برای بازسازی و مرمت به میراث فرهنگی تحویل داده شد. عملیات بازسازی شامل تعمیر و تعویض بخش‌های چوبی فرسوده مانند ستون‌ها، لمبه‌ها، اشک‌ها، سرشیرها و تخته‌های کف بالکن، همچنین تعویض سفال‌های فرسوده و چوب‌های پوسیده، و بازسازی اتاقک زیر کلاه فرنگی بوده است. در و پنجره‌ها تعمیر یا تعویض شدند و شیشه‌ها دوباره نصب گردیدند. در نهایت، در سال ۱۳۷۹ شمسی، خانه ابریشمی رشت با شماره ثبت ۳۳۶۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
مالکیت و کاربری کنونی خانه ابریشمی رشت
در طول یک قرن قدمت، خانه ابریشمی رشت مالکان مختلفی داشته است. برای مدتی، این خانه حتی به عنوان دانشکده معماری گیلان مورد استفاده قرار گرفته بود. در حال حاضر، مالکیت این عمارت در اختیار بنیاد نخبگان گیلان است و آن‌ها از طبقه اول آن به عنوان ساختمان اداری استفاده می‌کنند. این کاربری اداری بر شرایط بازدید از خانه تأثیر گذاشته است که در بخش‌های بعدی به تفصیل توضیح داده خواهد شد.
معماری بی‌نظیر خانه ابریشمی رشت: تلفیقی از سنت و زیبایی
خانه ابریشمی رشت با مساحتی حدود ۲۰۰۰ متر مربع و زیربنای ۶۵۰ متر مربع، نمونه‌ای بارز و برجسته از معماری دوره قاجار در گیلان است. ظرافت‌ها و ویژگی‌های خاص معماری این خانه، آن را از بسیاری دیگر از خانه‌های قدیمی رشت متمایز می‌کند.
حیاط و فضای بیرونی:
- حیاط باصفا و دلنشین: حیاط خانه ابریشمی رشت با وجود باغچه‌های سرسبز، درختان کهن‌سال بلندبالا و حوض بزرگش، فضایی سنتی، جذاب و دلنشین را برای بازدیدکنندگان به ارمغان می‌آورد. پنجره‌های متعدد خانه و نقش و نگارهای روی دیوارها، حال و هوای تاریخی به این مکان داده‌اند.
- حوض بزرگ: یکی از ویژگی‌های بارز حیاط، حوض بزرگ آن است که به نسبت عمارت‌های دیگر، بزرگ‌تر و عمیق‌تر است. این حوض در بخش مرکزی حیاط قرار گرفته و طول آن ۶ متر و عرض آن ۴ متر است.
- تاب قدیمی: در کنار باغچه‌های زیبا و درختان کهن‌سال، تابی قدیمی از یکی از درختان بزرگ حیاط آویزان است که جلوه‌ای نوستالژیک و دلنشین به فضای حیاط می‌بخشد.
- دیوارهای بلند: دور تا دور حیاط، دیواری آجری به ارتفاع حدود ۵ متر کشیده شده است. این دیوارهای بلند، از ویژگی‌های معماری سبک قاجار بوده که گفته می‌شود برای حفظ محرمیت ساخته می‌شدند و ابهتی خاص به خانه‌های آن دوران می‌دادند. در بخش‌های شمالی و جنوبی این دیوار نیز رف‌ها و طاق‌نماهایی برای زیبایی بیشتر طراحی شده‌اند.
بنای اصلی:
- دو طبقه: خانه ابریشمی رشت در دو طبقه بنا شده است. هر طبقه دارای ۸ اتاق است.
- مصالح ساختمانی: طبقه پایین ساختمان از آجر ساخته شده، در حالی که طبقه بالا از چوب بنا گردیده است. این ترکیب مصالح، در نگاه اول ممکن است طراحی را ساده جلوه دهد.
- نمای بیرونی: نمای آجری ساختمان، در و پنجره‌های چوبی و ایوان تمام پنجره‌ای از جمله عناصر چشم‌نواز معماری بیرونی عمارت هستند. رنگ ملایم و چشم‌نواز طبقه بالا و دودکش‌های آجری نیز به زیبایی بیرونی بنا افزوده‌اند.
- طراحی داخلی: طراحی طبقه همکف و طبقه اول بسیار ساده‌تر و با تزیینات کمتری است. نورگیر و پنجره‌های کمتری نیز در این طبقات دیده می‌شود. با این حال، حتی با وجود تزیینات اندک، فضای خاص و جذابی دارند. اما اوج جذابیت و مجلل بودن این خانه در طبقه دوم و تالارهای آن نمایان می‌شود.
تالارهای باشکوه خانه ابریشمی رشت
تالارهای طبقه دوم، به ویژه تالار آیینه و تالار چینی، از مهم‌ترین ویژگی‌ها و جذاب‌ترین بخش‌های خانه ابریشمی رشت هستند که بیشترین توجه علاقه‌مندان را به خود جلب می‌کنند.
۱. تالار آیینه خانه ابریشمی: تالار آیینه با طراحی مجلل و گچ‌بری‌های حرفه‌ای، یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های هنر تزئینی دوره قاجار است.
- طراحی و ابعاد: این تالار به شکل حرف T انگلیسی طراحی شده است. طول آن ۱۱.۹ متر و عرض آن ۷.۲ متر است.
- تزیینات:
- طاقچه‌ها و آینه‌کاری: تالار دارای ۲ پایه گچی (یا دو ستون گچی در وسط تالار) و ۱۲ طاقچه قوس‌دار (نیم‌دایره) است که داخل آن‌ها با آینه پوشانده شده و زیباسازی شده است.
- سنگ مرمر و سنگ سبز: از کف اتاق تا ارتفاع ۱.۱ متری دیوارها، قسمت زیرین طاقچه‌ها با سنگ مرمر پوشیده شده است. در تزیینات این تالار همچنین از سنگ سبز استفاده شده که جلوه‌ای خاص به آن بخشیده است.
- گچ‌بری‌ها: گچ‌بری‌های ظریف و حرفه‌ای، از دیگر برجستگی‌های معماری این تالار به شمار می‌آیند.
- وضعیت کنونی: متأسفانه، تالار آیینه خانه ابریشمی بی‌مهری‌های زیادی را متحمل شده است. سقف این تالار در حال تخریب است و هیچ اقدام جدی برای جلوگیری از این اتفاق انجام نشده و بودجه‌ای نیز به این منظور اختصاص نیافته است. نگرانی‌ها در مورد تخریب بیشتر این شاهکار هنری با نزدیک شدن به فصل زمستان افزایش می‌یابد.
۲. تالار چینی (چینی‌خانه) خانه ابریشمی: تالار چینی، که شامل دو اتاق در طبقه دوم خانه ابریشمی رشت است، به طور ویژه برای نمایش ظروف چینی طراحی شده است.
- ظروف چینی: گچ‌بری‌های دیوار و ظروف چینی گل و مرغی در این تالار با چنان ظرافتی ساخته شده‌اند که حیرت‌انگیز به نظر می‌رسند. این ظروف منقوش شامل ۷۹ بشقاب و کاسه و ۵۲ کاسه گل‌مرغی هستند. تک‌تک این ظروف در داخل قاب‌بندی‌های روی دیوار نصب شده‌اند. قدمت این چینی‌ها به دوران قاجار بازمی‌گردد که ارزش مادی و معنوی زیادی به آن‌ها می‌دهد. هرچند برخی از آن‌ها در طول سال‌ها شکسته شده‌اند، اما ساختار کلی تالار همچنان چشمگیر است.
- تزیینات: هر دو تالار آیینه و تالار چینی با گچ‌بری‌های گل و بوته و قاب‌بندی برجسته سقف و بدنه تزیین شده‌اند. چینی‌ها نیز در داخل همین قاب‌بندی‌ها قرار داده شده‌اند. این نقوش زیبا و قاب‌بندی‌های متفاوت، جلوه اصیل بودن خود را به خوبی حفظ کرده‌اند.
در دیگر اتاق‌های خانه ابریشمی رشت نیز برخی از این تزیینات مانند گچ‌بری شومینه و سقف را می‌توان مشاهده کرد. گچ‌بری و آینه‌کاری‌های ظریف از برجستگی‌های معماری این خانه به شمار می‌آیند.
شرایط و ساعات بازدید از خانه ابریشمی رشت
با توجه به اینکه مالک کنونی خانه ابریشمی رشت، بنیاد نخبگان گیلان است و از طبقه اول آن به عنوان ساختمان اداری استفاده می‌شود، بازدید عمومی از این خانه محدود است.
- ساعات بازدید: این مجموعه فقط در ساعات اداری فعال است و در ساعات غیراداری تعطیل است.
- محدودیت دسترسی: برای حفظ و صیانت بیشتر از این اثر تاریخی و همچنین به دلیل عدم وجود بودجه کافی برای مرمت بخش‌های آسیب‌دیده، در حال حاضر ورود به طبقه دوم و تالارهای آن (تالار آیینه و تالار چینی) ممنوع است. فقط گاهی اوقات، آن هم با اصرار زیاد، اجازه بازدید از حیاط و طبقه اول به گردشگران داده می‌شود. برخی منابع نیز به صراحت ذکر کرده‌اند که تالارها برای عموم قابل بازدید نیستند.
- هزینه ورودی: خوشبختانه، بازدید از عمارت ابریشمی رشت رایگان است.
هرچند دسترسی به بخش‌های داخلی خانه ابریشمی رشت محدود است، اما بازدید از حیاط و نمای بیرونی آن نیز می‌تواند بسیار دلنشین باشد و شما را با بخش مهمی از تاریخ و معماری رشت آشنا کند. افزایش توجه گردشگران به این اثر می‌تواند مسئولین و میراث فرهنگی را ترغیب کند تا بودجه و اقدامات لازم برای مرمت کامل و گشایش تمام بخش‌های خانه را فراهم آورند و جان تازه‌ای به این یادگار دوران قاجار ببخشند.
توصیه‌هایی برای بازدید از خانه ابریشمی رشت
اگر قصد بازدید از خانه ابریشمی رشت را دارید، نکات زیر می‌تواند سفر شما را خاطره‌انگیزتر کند:
- بهترین زمان بازدید: بهترین زمان برای بازدید از این عمارت، فصل بهار است. در این فصل، درختان سرسبز هستند و آب و هوای دلپذیر بهاری، تجربه بازدید را مطبوع‌تر می‌کند.
- برنامه‌ریزی زمانی: به دلیل کاربری اداری خانه و محدودیت زمانی بازدید، توصیه می‌شود در ساعات اداری به این مکان مراجعه کنید. زمان زیادی را نمی‌توانید داخل خانه بمانید، بنابراین بهتر است با سرعت از زیبایی‌های آن دیدن کنید.
- حفاظت از اثر تاریخی: خانه ابریشمی رشت یک گنجینه تاریخی ارزشمند است. مسئولیت حفاظت از آن بر عهده همه است؛ لذا از دست زدن به دیوارها، پنجره‌ها و ظروف خودداری کنید.
- بررسی وضعیت بازدید: از آنجایی که شرایط بازدید از تالارها ممکن است تغییر کند، بهتر است قبل از بازدید در مورد امکان دسترسی به طبقه دوم و تالارها استعلام بگیرید.
امکانات و جاذبه‌های نزدیک به خانه ابریشمی رشت خانه ابریشمی رشت
در موقعیت خوبی از شهر قرار گرفته و دسترسی به آن آسان است. جای پارک خودرو در خیابان مطهری نیز پیدا می‌شود. همچنین، با چند قدم پیاده‌روی می‌توانید به فروشگاه‌ها و سوپرمارکت‌ها دسترسی داشته باشید.
موقعیت مکانی این خانه به گونه‌ای است که به بسیاری از جاذبه‌های دیدنی دیگر شهر رشت نیز نزدیک است. با کمی پیاده‌روی می‌توانید به مکان‌های زیر سر بزنید و سفر خود را غنی‌تر کنید:
- خانه قدیری
- بازار بزرگ رشت
- برج ساعت و میدان شهرداری رشت
- سبزه‌میدان رشت
- محله ساغری‌سازان
حضور فرهنگی ماسترو رحیمی در موزه هنرهای معاصر تهران
در میان چهره‌های فرهنگی و هنری ایران که دغدغه حفظ و ترویج میراث فکری و زیبایی‌شناسی سنتی را دارند، ماسترو رحیمی جایگاهی ویژه دارد. او به عنوان بنیان‌گذار انجمن پیپ ایران و انجمن پیپ و سفر، با نگرشی تلفیقی میان هنر، فلسفه و سبک زندگی، توانسته پیپ را از یک ابزار صرف به عنصری فرهنگی تبدیل کند. حضور او در موزه هنرهای معاصر تهران نه تنها تجلی علاقه‌مندی‌اش به هنر و تاریخ است، بلکه بازتابی از تلاش‌های او برای به رسمیت شناختن پیپ به‌عنوان نمادی از تأمل، زیبایی و گفت‌وگو است. در این موزه، ماسترو رحیمی با برگزاری نشست‌های موضوعی و معرفی جنبه‌های هنری و فرهنگی پیپ، کوشیده تا پیوندی میان سنت‌های دیرینه ایرانی و جریان‌های معاصر هنری برقرار کند. حضور او در چنین فضایی، نشان‌دهنده جایگاه نمادین پیپ در هنر و اندیشه و نقش فعال او در زنده نگه‌داشتن این هویت فرهنگی است.
سخن پایانی خانه ابریشمی رشت
بیش از یک بنای قدیمی، نمادی از تاریخ، فرهنگ و هنر این خطه سبز از ایران است. این عمارت با معماری تلفیقی و خاص خود، فضایی منحصربه‌فرد را به وجود آورده که نمونه‌ای شاخص از سبک زندگی و سلیقه معماری دوره قاجار در گیلان به شمار می‌رود. از حیاط باصفا و حوض بزرگش گرفته تا تالارهای آیینه و چینی با گچ‌بری‌ها و آینه‌کاری‌های ظریف، هر گوشه از خانه ابریشمی رشت داستانی از گذشته را روایت می‌کند.
با وجود چالش‌هایی نظیر محدودیت‌های بازدید و نیاز به مرمت، خانه ابریشمی رشت همچنان یکی از ارزشمندترین جاذبه‌های دیدنی این شهر محسوب می‌شود و بازدید از آن، تجربه‌ای عمیق از سفر به گذشته و غرق شدن در شکوه دوران قاجار را برای علاقه‌مندان به تاریخ و معماری به ارمغان می‌آورد. این عمارت نه تنها برای گردشگران جذاب است، بلکه مورد توجه پژوهشگران و علاقه‌مندان به معماری سنتی ایران نیز قرار دارد. خانه ابریشمی رشت، یادگاری با اصالت که هویت خود را در گذر زمان حفظ کرده است.
پاسخ‌ها